“Trải nghiệm” là một trong những từ dông dài tệ nhất. Ngay cả ông nha sĩ cũng hỏi bạn có bất kỳ trải nghiệm đau nào không, trong khi nếu là con ổng ngồi trên ghế thì câu hỏi sẽ là “Con có đau không?”.
Bản dịch mà bạn đang đọc được thực hiện với mục đích cá nhân và chia sẻ trên blog này hoàn toàn phi thương mại. Tôi không sở hữu bản quyền của cuốn sách gốc, vì vậy, tôi xin khuyến khích mọi người tìm đọc bản gốc để ủng hộ tác giả và cảm nhận đầy đủ ý nghĩa tác phẩm.
Tôi chỉ là một người yêu việc viết lách và không phải là một dịch giả chuyên nghiệp, do đó bản dịch này có thể tồn tại sai sót hoặc chưa truyền tải chính xác tinh thần của tác phẩm. Nếu phát hiện bất kỳ lỗi nào hoặc có góp ý, tôi rất trân trọng nếu bạn chia sẻ để bản dịch được hoàn thiện hơn.
Cảm ơn bạn đã ghé thăm blog, và hy vọng rằng những nội dung trong bản dịch này có thể mang lại giá trị cho bạn!
PHẦN 1 – NHỮNG QUY TẮC
CHƯƠNG 3: DÔNG DÀI
(Chi làm rõ hơn: Clutter – được hiểu là bất cứ câu văn, từ ngữ, âm tiết nào không đóng góp gì cho ý chính. Tham khảo: https://proedit.com/clutter)
Chiến đấu với sự dông dài phức tạp cũng như dọn cỏ vậy, người viết luôn để sự đã rồi. Mới tối qua chúng nảy mầm, tới trưa thì đã là một phần của cách người Mỹ nói chuyện. Cứ coi trợ lý của Nixon – John Dean – làm chứng trong phiên điều trần vụ nghe lén ở Watergate mà xem. Mới phát trên tivi hôm trước, hôm sau chúng ta đã nói “tại thời điểm này” thay vì “bây giờ”.
Hãy xem xét tất cả các giới từ được đặt trên các động từ không cần bất kỳ sự trợ giúp nào. Chúng tôi không còn đứng đầu các ủy ban nữa – Chúng tôi đứng đầu họ lên. Chúng tôi không phải đối mặt với vấn đề nữa – Chúng tôi lên đối mặt với họ khi chúng tôi có thể rảnh rỗi trong vài phút.
(Bản gốc: tác giả nói đến giới từ “up”, thay vì head thì người ta nói head up, face thì trở thành face up và free thành free up. Kiểu mình hay nói raise lên, trong khi raise đã là đưa lên).
Hay như tính từ “personal/ cá nhân”, như trong “một người bạn cá nhân của tôi”, “cảm giác cá nhân của anh ấy”, “bác sĩ của cá nhân cô ấy” – là điển hình của hàng trăm từ có thể loại bỏ. “Bạn cá nhân là sự phân biệt với “bạn kinh doanh”, và sự phân biệt ấy hạ thấp cả ngôn ngữ lẫn tình bạn. “Bác sĩ riêng”, đó là người được gọi đến phòng thay đồ của nữ diễn viên khi cô ấy không khỏe, để tránh cảnh bị khám bởi lang băm nhà hát. Mong là đâu đó trên đường đời, tôi được gặp người này với tư cách “bác sĩ của cô ấy”. Bác sĩ là bác sĩ. Bạn là bạn. Mấy thứ “cá nhân” là dông dài.
Thói viết dông dài giúp những cụm từ lê thê cực nhọc thế chân những từ ngắn gọn mà nghĩa y hệt. Trước cả John Dean, người ta ngưng nói “now/bây giờ” mà nói “currently/hiện nay” hoặc “tại thời điểm hiện tại” (tất cả các tổng đài viên của chúng tôi tại thời điểm hiện tại đang bận hỗ trợ các khách hàng khác). Nghĩa thì luôn luôn là “bây giờ” – tại thời điểm tức thời này (Giờ tôi có thể nhìn thấy anh ấy) hoặc “hôm nay” khi nói về dòng thời gian dài hơn (Hôm nay giá cao).
Đơn giản có thể dùng động từ “to be/thì là bởi” để nói trời đang mưa (It is raining) thay vì “Tại thời điểm hiện tại chúng ta đang trải qua hiện tượng mưa (At the present time we are experiencing precipitation).
“Trải nghiệm” (experience) là một trong những từ dông dài tệ nhất. Ngay cả ông nha sĩ cũng hỏi bạn có bất kỳ trải nghiệm đau nào không, trong khi nếu là con ổng ngồi trên ghế thì câu hỏi sẽ là “Con có đau không?”. Ông ta sẽ tự nhiên ngắn gọn. Nhưng dùng từ hoa mỹ cho xứng với vị thế chuyên nghiệp thì nghe có vẻ nguy hiểm hơn, mà cũng làm cơn đau nghe như tưởng tượng.
Lối nói chuyện phức tạp sẽ lươn lẹo biến một khu ô chuột thành khu vực kinh tế xã hội suy thoái, người dọn rác thành nhân viên xử lý chất thải và bãi rác thành khu vực giảm thiểu khối lượng vật chất không còn sử dụng. Tôi nghĩ đến phim hoạt hình của Bill Mauldin, với cảnh hai anh du thủ du thực đu xe lửa. Một anh bảo “Ban đầu tao đơn giản là thằng ăn mày. Giờ tao cứng tên người-lao-động-chưa-được-sử-dụng”. Dông dài là sự biến mất của đường hướng đúng đắn. Tôi đã thấy một quảng cáo cắm trại cho mấy bé trai cung cấp “Sự chú ý của từng cá nhân dành cho những điều phi thường nhỏ bé”. Nó còn là ngôn ngữ chính thức mà các tập đoàn dùng để giấu lỗi. Khi tập đoàn Digital Equipment đá đi 3000 nhân viên họ không gọi đó là sa thải, mà là “giải pháp không tự nguyện”. Khi tên lửa của không quân rơi, nó trở thành “tác động lên mặt đất sớm hơn”. Khi nhà máy của General Motors đóng cửa, đó là “điều chỉnh tiến độ sản xuất liên quan đến khối lượng”. Mấy công ty không làm ăn khó khăn mà gặp “trạng thái tiêu cực về dòng tiền”.
Dông dài phức tạp là ngôn ngữ của Lầu Năm Góc gọi cuộc xâm lược là “phản ứng tấn công để tăng cường bảo vệ” và biện minh cho ngân sách khổng lồ đổ vào đó bằng nhu cầu “răn đe bằng lực lượng phản công”. Như George Orwell đã chỉ ra trong “Politics and the English Language” (Chính trị và ngôn ngữ Anh) – một tiểu luận viết năm 1946 nhưng thường được trích dẫn trong các cuộc chiến tranh ở Campuchia, Việt Nam và Iraq: “Những phát biểu hay tuyên bố chính trị phần lớn là để biện minh cho những thứ không thể biện minh”. Chính vì vậy, chúng gồm toàn uyển ngữ, lập luận lòng vòng, mù mịt mơ hồ. Lời cảnh báo của Orwell rằng sự phức tạp tối nghĩa của ngôn từ không chỉ gây phiền toái mà còn là vũ khí giết người đã trở thành sự thật trong chủ nghĩa phiêu lưu quân sự của Mỹ những thập kỷ gần đây. Trong nhiệm kỳ tổng thống của George W.Bush, thương vong dân sự ở Iraq đã trở thành “thiệt hại ngoài dự kiến”.
Ngụy trang bằng lời nói đã đạt đến một tầm cao mới trong nhiệm kỳ của tướng Alexander Haig – ngoại trưởng của tổng thống Reagan. Trước ổng, không ai nghĩ “tại thời điểm chín muồi này” là “hiện tại”. Ổng nói với cả nước là có thể đấu tranh với khủng bố bằng “những đòn trừng phạt có ý nghĩa” và tên lửa hạt nhân đang ở “vòng xoáy của tính quyết định”. Đối với những quan ngại của công chúng, ổng sẽ bảo “hãy để nó cho AI”, điều có nghĩa thực sự là “Hãy để nó chìm nghỉm”. Tôi không nghĩ chúng ta thu lượm được đường cong học tập nào trong lĩnh vực này.
Tôi có thể tiếp tục trích dẫn các ví dụ từ nhiều lĩnh vực khác nhau – mọi ngành nghề đều có một kho biệt ngữ (mà rất chán) ngày càng tăng để tung hỏa mù công chúng. Mục đích của tôi là nhắc bạn rằng sự dông dài phức tạp là kẻ thù.
Do đó, hãy cẩn thận với những từ dài dòng mà không tốt hơn từ ngắn gọn: hỗ trợ (thay vì giúp), vô số (thay vì nhiều), cá nhân (thay vì anh ta hay chị ta), tạo điều kiện thuận lợi (thay vì dễ dàng), thoạt tiên là (thay vì đầu tiên), thực hiện (thay vì làm), sung túc (đủ)… và hàng trăm thứ khác.
(Chi: nguyên văn tiếng Anh là: “assistance” (help), “numerous” (many), “facilitate” (ease), “individual” (man or woman), “remainder” (rest), “initial” (first), “implement” (do), “sufficient” (enough), “attempt” (try), “referred to as” (called) – những từ này dịch sang tiếng Việt sẽ có nghĩa tương đương nên mình không thấy rõ sự khác biệt. Trong tiếng Việt sẽ có những tình huống tương tự như: một cơ số đáng kể – nhiều, quan viên hai họ – họ hàng. Theo quan điểm của Chi, viết câu rõ ràng dễ hiểu là điều nên làm. Tuy nhiên, tuỳ theo thể loại, giọng điệu, ngữ cảnh mà mình muốn xây dựng cho văn bản thì có thể dùng các từ ngữ khác nhau. Ví dụ, miêu tả đám cưới bình dân thì sẽ có chi tiết MC nói “quan viên hai họ”. Khi viết kiểu châm biếm Chi cũng thích dùng “tôi quan ngại rằng…” trong khi “tôi lo rằng” cũng có nghĩa tương đương. Nói chung là mình nên hiểu từ đó có nghĩa là gì, thường dùng ở đâu, khi mang vào bài viết thì có giúp mình miêu tả tốt hơn không, người đọc có hiểu điều mình muốn nói không.)
Tất cả các cụm từ mà chúng ta dùng để thực hiện việc giải thích của mình cũng phức tạp như thế này: “Tôi có thể thêm vào,” “Điều đó cần được chỉ ra,” “Thật thú vị khi lưu ý rằng”. (Nguyên văn đoạn này tác giả viết rất châm biếm: Just as insidious are all the word clusters with which we explain how we propose to go about our explaining). Nếu bạn có thể chỉ ra thêm, hãy thêm nó. Nếu cần nói gì thì nói đi. Nếu nó đủ thú vị để lưu ý, nói thẳng vào sự thú vị; không phải tất cả chúng ta đều ngơ ra khi ai đó nói: “Điều này sẽ khiến bạn quan tâm” sao? Đừng thổi phồng những gì không cần thổi phồng: “với ngoại lệ có thể là” chính là ngoại trừ, “do thực tế là” thì cứ nói bởi vì, “anh ấy hoàn toàn không có khả năng” sao không là anh ấy không thể, “cho đến thời điểm đó” khác gì cho đến khi, còn “với mục đích” thì là: dành cho.
Có cách nào để nhận ra sự dông dài trong nháy mắt không? Đây là một phương pháp mà các sinh viên Yale của tôi thấy hữu ích. Tôi sẽ đặt một dấu ngoặc xung quanh mọi thành phần vô dụng trong một đoạn văn bản. Thường đó là những giới từ mà động từ không cần nó (order up – gọi món lên), các trạng từ cùng nghĩa với động từ (smile happily – cười hạnh phúc), tính từ chỉ một việc đã biết (tall skyscraper – toà nhà cao chọc trời)
Thường thì các dấu ngoặc của tôi sẽ bao quanh các từ hạn định đang làm suy yếu bất kỳ câu nào mà chúng hiện diện (“một chút”, “đại loại là”) hoặc các cụm từ như “theo một nghĩa nào đó”, mà vốn bản thân nó không có nghĩa gì cả. Đôi khi dấu ngoặc của tôi vây toàn bộ một câu— cái câu về cơ bản lặp lại những gì câu trước đã nói hoặc nói điều gì đó mà độc giả không cần biết hoặc có thể tự tìm ra. Hầu hết các bản nháp đầu tiên có thể được cắt bớt 50 phần trăm mà không làm mất bất kỳ thông tin nào hoặc hao mòn văn phong của tác giả.
Lý do tôi chỉ đóng ngoặc những từ thừa thay vì gạch bỏ chúng là vì tránh làm tổn thương tính thiêng trong những gì được tác giả viết ra. Tôi để nguyên câu đó để họ phân tích và nói rằng “Tôi có thể sai, nhưng những từ này có thể lược đi mà không làm ý nghĩa bị ảnh hưởng. Hãy đọc những gì còn lại và xem có đúng không rồi quyết định nhé!”
Trong những tuần đầu tiên, tôi đưa các sinh viên những tờ giấy với đầy dấu ngoặc. Nhưng ngay sau đó, họ cũng học được cách tự đóng ngoặc quanh đống lộn xộn của mình và đến cuối học kỳ thì bài viết đã gần như sạch sẽ. Ngày nay nhiều người đã trở thành nhà văn chuyên nghiệp, và họ nói “Em vẫn thấy những dấu ngoặc của thầy – chúng theo em suốt cuộc đời.”
Bạn cũng có thể phát triển bản năng ấy. Nhìn vào mớ dông dài mình tạo ra và tàn nhẫn cắt tỉa. Hãy biết ơn tất cả những gì có thể vứt bỏ. Kiểm tra lại từng câu mình viết xuống. Mỗi từ đều có việc cả chứ? Có cách nào diễn đạt phổ thông hơn? Có cái gì khoa trương, tự phụ hay lập dị quá? Bạn có đang giữ lại câu chữ vô dụng nào chỉ vì thấy nó mỹ miều?
Hãy đơn giản, hãy đơn giản.
Leave a Reply